ANTON DE KOM 

(1898-1945)

Schrijver en activist tegen racisme en kolonialisme

In Suriname zette De Kom zich als tiener al in voor de belangen van ongeschoolde arbeiders. Na een periode in Nederland keerde hij, ondertussen getrouwd met een witte vrouw (in die tijd zeer ongewoon), terug naar Suriname. Hier richtte hij een adviesbureau op, waar hij met succes burgers bewust maakte van hun rechten. De autoriteiten vreesden onrust en zetten De Kom gevangen. Een grote menigte kwam hem daar steun betuigen, waarop soldaten het vuur openden, met twee doden tot gevolg. Om verdere escalatie te voorkomen werd hij verbannen naar Nederland. In 1933 publiceerde hij hier Wij slaven van Suriname waarin hij de geschiedenis van Suriname vertelde vanuit het perspectief van de onderdrukten.

‘Geen volk kan tot volle wasdom komen, dat erfelijk met een minderwaardigheidsgevoel belast blijft. Daarom wil dit boek trachten het zelfrespect der Surinamers op te wekken.’

Tijdens de Duitse bezetting werd zijn boek verboden, maar De Kom bleef schrijven voor de illegale pers. In 1944 werd hij verraden, gearresteerd en kwam hij terecht in concentratiekamp Sandbostel, waar hij overleed, vijf dagen voor de bevrijding.

Lees verder op Biografisch Portaal van Nederland

CORRIE TIJSSELING

(1966-heden)

Wetenschapper en activiste voor gelijke behandeling van doven en slechthorenden

Al dertig jaar zet Tijsseling zich in voor gelijke behandeling van mensen met een beperking, in het bijzonder doven en slechthorenden. Tijsseling is zelf doof en heeft rechtszaken en bezwaarprocedures moeten voeren om een tolkvoorziening te krijgen bij haar studie, en opnieuw om dit voor haar werk mogelijk te maken, zodat zij carrière kon maken. Dit vormt haar drijfveer om zich actief in te zetten voor gelijke rechten. Tijsseling wil de samenleving toegankelijk maken voor mensen met een beperking. Zo heeft zij samen met anderen gewerkt aan de ratificatie van het VN verdrag inzake de Rechten van Mensen met een Beperking, waardoor bij de Corona-persconferenties een tolk Nederlandse Gebarentaal op het podium aanwezig is, de Wet Centraliseren Tolkvoorzieningen, en de Wet Erkenning Nederlandse Gebarentaal. Sinds juli 2021 is de Nederlandse Gebarentaal erkend als officiële taal door de overheid.

Lees verder op haar website

ROOSJE VOS

(1860-1932)

Feministe, vakbondsleidster en lid van de Provinciale Staten van Groningen

Vos groeide op in Amsterdam waar zij een opleiding tot naaister volgde. Op initiatief van Wilhelmina Drucker werd in 1897 de eerste vakvereniging voor vrouwen opgericht. Vos werd benoemd tot voorzitster. Zij voerde daarnaast jarenlang de redactie van hun vakblad, De Naaisterbode. In 1903 verhuisde zij naar Groningen waar zij organistor werd van de grote kleermakersstaking. Zij raakte meer en meer politiek betrokken, en pleitte in toespraken voor een achturige (in plaats van tien) werkdag en het vrouwenkiesrecht. In 1919 werd ze verkozen tot lid van de Provinciale Staten van Groningen, dit bleef zij tot 1927.

Lees verder op Biografisch Portaal van Nederland

MAXIM FEBRUARI

(1963-heden)

Rechtsfilosoof, jurist, schrijver en columnist

Februari schrijft scherpzinnige en humoristische columns en essays, waarin het recht op gelijke behandeling centraal staat van alle mensen, dus ook van transmensen. Hij publiceerde eerder onder de namen; M. Februari en Marjolijn Februari. In 2012 ging hij zelf in transitie van vrouw naar man en schreef het daaropvolgende jaar het openhartige en toegankelijke boek De maakbare man. Notities over transseksualiteit. In 2020 ontving Februari de PC Hooftprijs voor zijn gehele oeuvre.

Lees verder op zijn website

JOKE SMIT

(1933-1981)

Feministe en schrijver

Met haar artikel Het onbehagen van de vrouw in De Gids gaf Smit in 1967 het startschot voor de tweede feministische golf in Nederland. Door de vele reacties op haar artikel richtte ze, samen met Hedy d’Ancona, in 1968 de actiegroep Man-Vrouw-Maatschappij op. MVM zette zich voornamelijk in voor vrouwenemancipatie door te lobbyen voor beleidsveranderingen bij de overheid. Smit werd op diverse manieren politiek actief en uitte felle kritiek tegen seksisme in de partijpolitiek. In 1973 riep ze het kabinet op tot het voeren van ‘emancipatiebeleid’ en gaf hiermee de aanzet voor de Wet Gelijke Behandeling van 1981. Smit was een voorstander van radicaal gelijkheidsdenken en beschouwde zichzelf altijd als sociaal-democrate, omdat vrouwenemancipatie voor alle vrouwen moest zijn.

Lees verder op Biografisch Portaal van Nederland

JAN BUSKES

(1899-1980)

Predikant, socialist en verzetsman

Buskes was predikant, ookwel bekend als ‘De Rode Dominee’, op Texel en in Amsterdam en Rotterdam. Buskes was een bepalend lid van de christen-antimilitaristische vereniging Kerk en Vrede, en verzette zich tegen elke ideologie achter het militarisme. In de jaren 30 werd hij een fel anti-nazi en tijdens de Duitse bezetting zette hij zich in voor onder andere Joodse onderduikers en schreef hij voor de illegale pers. Op 5 mei 1945 sloot hij een toespraak aan het verzet af met:

“Het Parool blijve: Trouw aan De Waarheid in Vrij Nederland.”

Na de bevrijding sprak hij zich via publicaties en preken uit tegen de koloniale heroveringsoorlogen (de ‘politionele acties’), tegen Apartheid in Zuid-Afrika en tegen rassensegregatie in Amerika.

Lees verder op Biografisch Portaal van Nederland

BENNO PREMSELA

(1920-1997)

Industrieel vormgever, binnenhuisarchitect en activist voor gelijke behandeling van homoseksuelen

Tijdens de Duitse bezetting moest de Joodse Premsela jarenlang onderduiken. Zijn ouders en zusje werden in concentratiekamp Auschwitz vermoord. Na de oorlog werd Premsela lid van De Shakespeare Club, een vereniging voor homoseksuelen, als één van de weinige leden onder zijn eigen naam.

“Het einde van de oorlog betekende een bevrijding. Er kon me niets meer gebeuren na wat me was overkomen”

Premsela groeide in de jaren vijftig en zestig uit tot een vooraanstaand Nederlands industrieel ontwerper. Van 1962 tot 1971 bekleedde hij daarnaast het voorzitterschap van het COC, Cultuur en Ontspanningscentrum (voorheen De Shakespeare Club). Als eerste Nederlander kwam hij in 1964 op televisie onder eigen naam en voluit in beeld uit voor zijn homoseksualiteit. In een geruchtmakend televisie-interview stelde hij de discriminatie van homo’s aan de kaak als maatschappelijk onrecht.

Lees verder op Biografisch Portaal van Nederland

MARTEN DOUWES TEENSTRA

(1795-1865)

Schrijver en activist voor de afschaffing van de slavernij

Teenstra was als opzichter van wegen en bruggen werkzaam op zowel Java als in Suriname. Mede op basis van zijn waarnemingen ter plekke ageerde hij, vanuit zijn woonplaats Groningen, vasthoudend tegen de slavernij in Nederlandse overzeese gebieden. Hij schreef talloze artikelen, publicaties en petitioneerde ook de Tweede Kamer voor de bevrijding van slaafgemaakten. Hij maakte de afschaffing van de slavernij in 1863 nog net mee.

Lees verder op Biografisch Portaal van Nederland

WILHELMINA DRUCKER

(1847-1925)

Radicaal feministe, vrijdenker en schrijver

Drucker groeide door haar publicaties, toespraken en initiatieven uit tot één van de belangrijkste Nederlandse feministen. Zij pleitte voor rechten van vrouwen in het algemeen en gelijke kansen van de vrouw naast de man. Als oprichtster en leidster van de Vrije Vrouwenvereeniging trok zij door het land om vrouwenemancipatie te bepleiten, en richtte in 1894 de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht op. Drucker inspireerde vele feministische initiatieven in binnen- en buitenland, zoals onder andere Vrouwenoverleg Tweede Internationale, Comité inz. Wettelijke Regeling Vrouwenarbeid en Onderlinge Vrouwenbescherming. Met haar in 1893 opgerichtte blad Evolutie was ze decennia lang één van de meest radicale voorvechters van rechten voor vrouwen. Drucker schreef op een voor die tijd openhartige en kritische manier over zaken als religie en zedelijkheid. Zij was ook fel antikoloniaal. Ze werd in de jaren zeventig van de vorige eeuw de inspiratie voor de naar haar vernoemde Dolle Mina beweging.

Lees verder op Biografisch Portaal van Nederland

ROESTAM EFFENDI

(1903-1979)

Antikoloniale activist en politicus

Effendi was vooraanstaand lid van de Indonesische PKI (Partai Komunis Indonesia) en streefde in Indonesië naar onafhankelijkheid. Om arrestatie te voorkomen vertrok hij in 1927 naar Nederland om te gaan studeren en ook hier werd hij politiek actief. In 1933 werd hij als eerste (en enige) Indonesiër verkozen in de Tweede Kamer, voor de Communistische Partij Holland. Hier pleitte hij voor Indonesische onafhankelijkheid, en zolang dat niet het geval was eiste hij meer Indonesische parlementsleden. Hij was een felle debater maar sprak zijn redevoering vaak moeilijk verstaanbaar uit, zodat de voorzitter zijn ‘omstreden’ uitspraken niet zou dwarsbomen. Tijdens een proces wegens antikoloniale activiteiten sprak hij de woorden:

“Gij vraagt mij, wat ik in Holland kom doen. Ik antwoord U met een wedervraag: Wat kwaamt gij en de Uwen in Indonesië doen? Ik kom hier als vertegenwoordiger van zestig miljoen Indonesiërs. Ik ga hier in het parlement temidden van onze vijanden om de stem van Indonesië te laten horen.”

Lees verder op Biografisch Portaal van Nederland

FERDINAND DOMELA NIEUWENHUIS

(1846-1919)

Vrijdenker, schrijver, activist en grondlegger van het anarchisme en socialisme in Nederland.

Na een studie theologie werd Nieuwenhuis predikant in Harlingen, Beverwijk en tenslotte Den Haag. Daarnaast zette hij zich in voor de Vredebond, uit protest tegen de Frans-Duitse oorlog. Zijn geloofsovertuiging nam in die periode af en zijn interesse in sociale kwesties juist toe. In 1879 legde hij zijn ambt neer en werd actief in de vrijdenkersvereniging De Dageraad. Hij werd redacteur van het eerste socialistische weekblad in Nederland, Recht voor Allen. Hij werd de grondlegger en voorman van socialisme en later het anarchisme in Nederland, de Sociaal-Democratische Bond. Hij was radicaal en ook op persoonlijk vlak consequent in zijn opvattingen; zo was hij aan het eind van de negentiende eeuw geheelonthouder, vegetariër en niet-roker.

De SDB stelde sociale wantoestanden aan de kaak en zette zich in voor arbeidersrechten en het algemene kiesrecht. Nieuwenhuis pleitte internationaal voor algemene werkstakingen bij het uitbreken van oorlog. Zo groeide de SDB mede door Nieuwenhuis uit tot de eerste socialistische massabeweging.

Lees verder op Biografisch Portaal van Nederland

TYPOGRAFIE

De letters die in het kunstwerk worden gebruikt zijn afkomstig uit de collectie van het GRID Grafisch Museum Groningen. Een deel van deze letters is onderdeel van de voormalige inventaris van Hendrik Nicolaas Werkman. Werkman was een drukker, maar vooral een kunstenaar, uit Groningen. Hij was actief in de eerste helft van 20e eeuw en met zijn experimentele ‘druksels’ revolutioneerde hij de grafische techniek. Tijdens de Duitse bezetting zette hij zich in voor de illegale pers; in het verzetsblad De Blauwe Schuit illustreerde hij de Chassidische Legenden. Daarnaast huisvestte hij jarenlang onderduikers. In maart 1945 werd hij gearresteerd en enkele dagen voor de bevrijding werd hij gefusilleerd.

Lees verder op Biografisch Portaal van Nederland